Op 30 juli 2023 kreeg Heemkunde Kanne van Pol Herman uit Galmaarden, specialist in romaanse en gotische doopvonten, een vraag. Hij schreef toen: “Ik zoek tevergeefs op internet naar een afbeelding van de 15de-eeuwse doopvont in de Sint-Hubertuskerk te Kanne. Zou u weten tot wie ik mij zou moeten wenden?”
Bij Heemkunde Kanne was hij aan het juiste adres. Al op 1 augustus kreeg hij een antwoord van de schrijver van dit artikel: “Ik heb deze morgen enige foto’s genomen van de doopvont, die sinds enige decennia voor op het koor staat.” mailde ik hem terug.
Doopvont achter in de kerk in 1944. De doopvont werd in de jaren ’80 van de vorige eeuw naar het koor verplaatst. Dit gebeurde omdat de plaats achter in de kerk dichtgemaakt werd voor de plaatsing van de verwarmingsketel. Voor de datering zijn de kuip, de koppen en de voet van groot belang.
Pol Herman antwoordde diezelfde avond dat onze doopvont toch wel eigenaardig is, met een ongebruikelijke geribde voet, die mogelijk oorspronkelijk geen onderdeel was van de doopvont. Alleen in ’s Gravenvoeren had Pol ooit een dergelijke voet gezien. “Deze voet wordt beschouwd als een op de kop staand kapiteel van een pilaar.” Ook de kuip is speciaal: een Maaslandse kuip uit kolenhoudende kalksteen. Meestal vindt men op de vier uitstekende stukjes hoofdjes, in onze kerk zijn het uitstulpingen zonder gezicht. Op die uitstulpingen was er plaats om de benodigdheden voor de doop te plaatsen. Tot nu toe werd verondersteld dat de doopvont in de 15e eeuw geplaatst is. In ieder geval was Pol Herman niet zeker; hij vroeg naar een foto van de vier koppen en wilde experten raadplegen. Ik heb hem de foto’s van die vier koppen bezorgd.
Adelaar als beeld van Johannes. Het aangebrachte oog zorgt voor een onvolledig beeld
Stier als beeld van Lucas. Ook hier is het oog een hinderpaal voor een goed zicht
Prachtige afbeelding van de engel als symbool van Mattheus
Duidelijke leeuw als beeld van Marcus
Op 21 januari 2024 kreeg ik volgend bericht van Pol Herman: “Ik heb vandaag het laatste antwoord gekregen waarop ik wachtte. Hierbij dus de opinie van de specialisten.”
Op basis van de 4 knoppen met de symbolen van de evangelisten denkt de specialist van de universiteit van Toronto[1] dat het geen romaanse doopvont is en dat we het ontstaan eerder in de 14e eeuw of zelfs later moeten plaatsen
Jean-Claude Ghislain, een archeoloog met als specialisatie romaanse en gotische doopvonten van Naamse steen, denkt op basis van de voeten van de doopvont aan de laatgotische periode en dan zitten we in de 15e eeuw.
Pol Herman: “Dus moet de datering van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium aangenomen worden : vijftiende-eeuw. Dus mogelijks uit de tijd toen de toren van de kerk werd gebouwd
(15-16de eeuw) ?”
Hier sluit hij aan bij de veronderstelling die ik zelf ook maak: de doopvont zou wel eens kunnen dateren van de tijd van de bouw van de kerk van 1589. De kuip zou eerder gemaakt kunnen zijn, in de 12e, begin 13e eeuw bijvoorbeeld, toen hier nog de romaanse stijl werd gehanteerd. Ik citeer Pol Herman: “Vanaf 1150 ontstaat in steengroeves langsheen de Maas, stroomafwaarts van Luik, een productie van doopvonten uit kolenhoudende kalksteen…
De doopvont van Kanne is uniek. Ze vertoont namelijk sporen van oudere romaanse inspiratie, maar tegelijkertijd stijlkenmerken van de jongere gotiek. Misschien is alleen de kuip nog origineel. Het lijkt wel alsof de diameter van de kolom waarop ze rust niet helemaal past op de onderkant van de kuip. De voet lijkt dan weer een geribd gotisch kapiteel, in de typische Luikse stijl van de zestiende eeuw, dat ondersteboven is gemonteerd, zoals ook het geval is bij de doopvont van ’s Gravenvoeren…
De symbolen van de vier evangelisten werden met zorg uitgevoerd. De kwaliteit van de gesculpteerde bas-reliëfs duidt er op dat het de bedoeling was dat ze door de omstaanders gezien werden. De leeuw (Marcus) en de engel (Mattheüs) hebben de tijd quasi ongeschonden doorstaan. In de stier (Lucas) en in de adelaar (Johannes) werd later echter een rond gat geboord, waarin de metalen ogen werden bevestigd die toelieten het doopvontdeksel te vergrendelen. Op die manier probeerde men te voorkomen dat het doopwater gestolen werd. Bijgeloof dichtte aan doopwater magische krachten toe, het was dus niet ondenkbaar dat het werd gestolen voor oneigenlijke doeleinden…
“Indien men alle boven vermelde elementen samen legt, lijkt de doopvontkuip van Kanne uit de vroege veertiende eeuw te stammen. Enkele eeuwen later werden een pilaar en een kapiteel van de oude kerk hergebruikt om haar te ondersteunen. Maar het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium en geraadpleegde kunsthistorici houden het bij de vijftiende eeuw.” Zo eindigt Pol Hermanzijn betoog.Mogelijk zullen we nooit weten wanneer de doopvont werd gemaakt en geplaatst. Uitgebreid onderzoek in de archieven van het kapittel van Saint-Martin in Luik?
De doopvont in het koor van de Sint-Hubertuskerk met een koperen deksel uit de 19e eeuw
[1] Aan de Universiteit van Toronto is de internationale Index gemaakt van de doopvonten van vóór de 17e eeuw: Baptisteria sacra Index
Hallo Paul,,,,, Mogelijk weet ik een doopvont, die veel weg heeft van dat bij U in Kanne, de 4 evangelisten die er opstaan in reliéf, bij degene die ik vermoed, staan op dat doopvont de 4 hoofden van de 4 evangelisten, waarvan ook ene zo'n metalen haak of oog heeft, dat vermoedelijk ook dienst deed, om het gewijd water tegen diefstal te vrijwaren, en waar nu ook nog een koperen deksel opstaat.
Van zodra ik nieuws heb, laat ik het U weten.
Groetjes Pierre.
Waar is die doopvont, Pierre?