Van in de middeleeuwen tot aan de invoering van de Franse revolutionaire wetgeving in 1795 en 1796 werd er door de schepenbanken van Opkanne en van Neerkanne recht gesproken in strafzaken en in geschillen over eigendommen die zich in ons dorp voordeden.
Schout en schepenen werden met de lagere rechtspraak belast. Welke straffen zij konden opleggen aan burgers die een overtreding of een misdaad begingen? In ieder geval niet tot een gevangenisstraf. Iemand kon wel veroordeeld worden tot levering van een aantal mergelstenen voor de bouw of reparatie van kasteel of kerk. In de middeleeuwen kon de rechterlijke beslissing, het vonnis, inhouden dat men voor straf een bedevaart maakte, bijvoorbeeld naar Rome, Santiago de Compostella of Jeruzalem. Bij terugkeer moest zo iemand bewijzen dat hij zijn pelgrimstocht had volbracht. Iemand kon ook verbannen worden. Dat betekende dat hij het dorp moest verlaten en niet meer mocht terugkeren.
In beide heerlijkheden vond de rechtspraak plaats onder de lindeboom. In Neerkanne staat nog een lindeboom, in Opkanne is de boom, die op de hoek van Kerkstraat (nu Sint-Hubertusstraat) en Bovenstraat stond, al lang verdwenen. Over de rechtspraak heeft de Maastrichtenaar Franquinet een gedicht geschreven in zijn dialect.
De lindeboum van Kan.
Kint geer in Kan deen auwe lin, dee tege
De berreg, aon de klein kapel, dao steit?
Zen blajerkroen die is zoe dik dat rege,
Noch zonneschiin, noch wint terdoor en geit.
Er steit nog tao es beeld van vreuger tije,
Wie op die plaots, nao eige wètsgebod,
De rechters in de lommer en et vrije
Hun oordeil spraoken ònder d’oug van God.
Ins zaote dao de schepes, alle zeve,
‘t Is lang geleie, wie’ch geschreve vònd –
Um rech te hauwen euver doed en leve,
Terwijl ròndum vol vollek stònd.
E keend dat waos verdrònken in den Eker,
En einig keend, dat van en wedevrouw.
Van d’erme waos zij d’erremste veurzeker;
De noed altiid had heùr gevolleg trouw.
En noe, noe woort tie mooier, die vol leefde
Door d’elend heen getrokke had heùr wich,
Zen doed nog tougerekend. Aoh! ze beefde;
Koei tonge hadde heùr van moord betich.
En niemand spraok veur heùr; ze laog in traone.
Die errem ziel, verlaoten en verach;
Mer toch, ze hoort heùr innerlik vermaonen
En stum die’n heimelik vertrouwe brach.
Ze zaote dao, de schepes, alle zeve.
De boum dee stònd in volle zonnestraol;
‘t Waos plechtig stèl, me zaog gei bleedje beve.
Doe spraok de schout, en scherrep waos zen taol:
‘Zoe min es ‘t noe in zomerhits kaan snieën
En ‘t nach kaan ziin in volle dageschiin,
Zoe min maag geer gebruuk en wèt versmieën
En zal dees vrouw zich vrijgesproke zien.’
Mer koelik had de schout tie weùrd gesproke,
Of duuster wolke klumden ònverwach;
De zonneglaans tee woort gebroke;
Et woort al dònker, dònker, en ‘t waos nach.
En eeder schrikden euver wat gebeùrde.
Mer wach! dao zaog me nog e wònder mie:
Wie kort terop de zon weer alles klaörde,
Doe waos de boum gaans euverdèk mèt snie.
Noe braok et los, noe klònk et ònbedwònge:
Den hiemel sprik, heùr onschùld is noe klaor!’
En allemaol, de schepes mèt, tie gòngen
En kneede zich in daank veur Godsaltaor.
December 1882.
- Franquinet
In een blog schrijft Jo Vroomen over de rechtspraak onder de lindeboom: http://helletocht.wordpress.com/2014/02/23/nedercanne-vlak-over-de-grens-en-zijn-aloude-lindenboom/